کسی که نماز می خواند و شراب می خورد و ... نزد خدا و در آخرت مقام بالاتری دارد یا کسی که دکتر هست و خدمت می کند یا کسی که نماز نمی خواند ولی چشم چران نیست و ...؟ آیا انسان بی نماز حتی اگر در دنیا آدم خوبی باشد باز هم در آتش جهنم می سوزد؟
دوست عزیز پاسخ سوال شما رادر چند بخش خدمتان ارائه می نمائیم :
بخش اول : تفاوت نماز خوان گناه کار و بی نماز بی گناه:
تصور اینکه کسی بی نماز باشد و گناه نکند محال است , چرا که کمترین گناهی که چنین فردی در هر روز انجام می دهد ترک نماز است و همانگونه که می دانیم ترک نماز از گناهان کبیره می باشد .
با این حال می توان بر اساس آنچه که از روایات به دست می آید چند تفاوت عمده بین کسی که نماز می خواند - هر چند گناه کار باشد - با کسی که نماز نمی خواند و در ظاهر گناه نمی کند مطرح نمود .اول – امید به نجات و عاقبت بخیری فرد نماز خوان نسبت به فرد بی نماز بسیار بیشتر است همانگونه که پیامبر خدا ( صل الله علیه و آله ) نسبت به جوان نماز خوانی که مرتکب گناه نیز می شد فرمود : یک روز نمازش او را از گناه باز می دارد و چیزی هم نگذشت که آن جوان توبه کرد .( بحارالأنوار ج : 79 ص : 198)
دوم - نماز موجب می شود تا گناهان ریخته شده و از بین برود . از سلمان فارسی رحمه الله نقل شده است که می گوید : « با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سایه ی درختی بودیم ، یک شاخه از آن گرفته و آن را تکان داد پس یک برگی از آن افتاد . فرمود : « نمی پرسید که چرا چنین کردم ؟ » عرض کردیم به ما خبر دهید ای رسول خدا ! فرمود: « به تحقیق شخص مسلمان هرگاه به نماز قیام می کند گناهانش می ریزد همان طور که برگ های این درخت می ریزد » (بحارالأنوار ج : 79 ص : 208) . لذا کسی که نماز می خواند نسبت به کسی که نماز نمی خواند ، بیشتر در معرض غفران و رحمت الهی قرار دارد .
سوم – بر اساس احادیث نقل شده ملاک قبولی اعمال خوب انسان ، قبولی نماز است یعنی اگر نماز انسان مورد قبول خداوند قرار گرفت سایر اعمال خوب انسان نیز مورد قبول واقع می شود و الا دیگر اعمال نیک انسان ارزشی نخواهد داشت . ( 1) برهمین اساس هیچیک از اعمال خوب فرد بی نماز مورد قبول درگاه الهی قرار نمی گیرد چون اصلا نمازی نخوانده تا قبول یا رد شود ، ولی اگر فرد نماز خوان نمازش مورد قبول درگاه خداوند قرار گیرد هرچند گناه کار باشد مابقی اعمال نیک وی نیز قبول می شود .

بخش دوم : خدمت و نماز
نباید فراموش کرد که نماز خدمت به خداوند متعال است که هیچ چیز جایگزین آن نمی شود . امام صادق(علیه السلام ) فرموده اند: « إِنَّ طَاعَةَ اللَّهِ خِدْمَتُهُ فِی الْأَرْضِ فَلَیْسَ شَیْ‏ءٌ مِنْ خِدْمَتِهِ تَعْدِلُ الصَّلَاة» (بحارالأنوار ج : 14 ص : 185) ؛ « پیروی و اطاعت از پروردگار خدمت کردن به او در زمین است و هیچ چیز در خدمت به پروردگار معادل نماز نیست .»
دستورات دین مقدس اسلام هرکدام در جای خود خوب و مناسب است و هر کدام اثر و نورانیت و کمال بخشی خاص خود را دارد . همان گونه که سیری جای تشنگی را نمی گیرد و سیرابی جایگزین گرسنگی نمی شود ، در تعالیم اسلام نیز نه خدمت به خلق - همچون درمان دیگران - جای نماز را می گیرد و نه نماز جایگزین خدمت به مردم می شود.

بخش سوم : جایگاه نماز خوان گناه کار در قیامت
اکثر مومنین که نماز می خوانند و روزه می گیرند، گاهی نیز آلوده به گناه می شوند. کسی نمی تواند ادعا کند که هرگز گناه نمی کند. این ادعا خاص معصومین(ع) است. وهمین نمازهای بی روح و دست و پا شکسته نیز خالی از آثار مختلف تربیتی و روانی و اجتماعی نمی باشد و اگر انسان همین نماز بی روح را هم ترک می کرد، میزان جرم و خطا و معصیت او بیشتر می شد. چون اثر عمده نماز که همان نهی از فحشا و زشتی و گناهان است، حتی در این گونه نمازها نیز ظاهر و آشکار می گردد. علاوه بر اینکه با توبه آثار این گناهان از بین خواهد رفت .
اما اینکه وضعیت نماز افرادی که گناه می کنند چه خواهد شد باید بگوئیم که اگر گناه چنین فردی از موانع قبولی نماز باشد مانند رباخواری ، عاق والدین ، بی اعتنایی به نماز ... در اینصورت هرچند این شخص در قیامت به خاطر نماز مورد مواخذه قرار نمی گیرد ولی نماز وی مورد قبول درگاه الهی نبوده و برای وی کمال آور نخواهد بود . اما اگر گناهان وی غیر از مواردی است که مانع قبولی نماز می شد و از سوی دیگر شرایط قبولی نماز را دارا بود ، در این صورت نماز وی مورد قبول درگاه الهی قرار گرفته و گناهان وی نیز مانند دیگر اعمال خوب و بد انسان در ترازوی اعمال مورد محاسبه قرار می گیرد .

بخش چهارم : جایگاه افراد بی نماز در قیامت
در این باره تنها به بخشی از آیات سوره مدثر اکتفا می نمائیم .
خداوند متعال در سوره مدثر به گفتگویی از اهل بهشت و دوزخیان اشاره نموده و می فرماید : « فی‏ جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ (40) عَنِ الْمُجْرِمینَ (41) ما سَلَکَکُمْ فی‏ سَقَرَ (42) قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ (43) ( سوره المدثر؛ 40 - 43) ؛ « آنها در باغهاى بهشتند، و سؤال مى‏کنند... (40) از مجرمان: (41) چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» (42) مى‏گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم، (43) »

بخش پنجم : عاقبت اعمال نیک افراد بی نماز چه می شود ؟
پاسخ این سوال بر اساس دیدگاه شهید مطهری در قالب چند نکته ارائه می گردد :
اول - افرادى که به خدا و آخرت ایمان ندارند، طبعاً هیچ عملى را به منظور بالا رفتن به سوى خدا انجام نمى‏دهند، و چون به این منظور انجام نمى‏دهند قهراً سیر و سلوکى از آنها به سوى خدا و عالم آخرت صورت نمى‏گیرد؛ پس طبعاً آنها به سوى خدا و ملکوت خدا بالا نمى‏روند و به بهشت نمى‏رسند؛ یعنى به مقصدى که به سوى آن نرفته‏اند، به حکم آنکه نرفته‏اند، نمى‏رسند و این امر منافاتی با عدل الهی ندارد . (ر ک : ترجمه تفسیر المیزان آیه 3 سوره محمد ، ج‏18، ص: 339)
دوم - غیر مسلمانانى که به خدا و آخرت ایمان دارند و عمل خیر به قصد تقرّب به خداوند انجام مى‏دهند، به موجب اینکه از نعمت اسلام بى‏بهره‏اند طبعاً از مزایاى استفاده از این برنامه الهى محروم مى‏مانند؛ از اعمال خیر آنها آن اندازه مقبول است که با برنامه الهى اسلام منطبق است؛ مانند انواع احسانها و خدمتها به خلق خدا. اما عبادات مجعوله که اساسى ندارد طبعا نامقبول است و یک سلسله محرومیّتها که از دست نارسى به برنامه کامل ناشى مى‏شود شامل حال آنها مى‏گردد.
سوم - عمل خیر مقبول، اعمّ از آنکه از مسلمان صادر شود یا از غیر مسلمان، یک سلسله آفتها دارد که ممکن است بعد عارض شود و آن را فاسد نماید. در رأس همه آن آفتها، ترک نماز می باشد .
راوی می گوید از امام صادق علیه السلام در خصوص آیه شریفه ای که می فرماید : « وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرین‏ »( مائده 5 ) ؛ « هر کس به ایمان کافر شود به تحقیق عملش نابود شده و او در آخرت از زیانکاران است» سوال کردم آن حضرت در پاسخ فرمود : « ترک الصلاة الذی اقر به ...؛ »( بحارالأنوار ج : 79 ص : 219) ؛ « ترک کردن نمازی است که به آن اقرار کرده است »
در خصوص افراد غیر مسلمان نیز هرچند اعمال خیر فراوانى به قصد تقرّب به خدا انجام دهند، اما وقتى که حقایق اسلام بر آنها عرضه گردد تعصب و عناد بورزند و انصاف و حقیقت‏جویى را کنار بگذارند، تمام آن اعمال‏ خیر هبا و هدر است همانگونه که خداوند متعال فرموده است : « مَثَلُ الَّذینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فی‏ یَوْمٍ عاصِفٍ لا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلى‏ شَیْ‏ءٍ ذلِکَ »((14) إبراهیم : 18) ؛ « اعمال کسانى که به پروردگارشان کافر شدند، همچون خاکسترى است در برابر تندباد در یک روز طوفانى! آنها توانایى ندارند کمترین چیزى از آنچه را انجام داده‏اند، به دست آورند »
چهارم - اعمال خیر افرادى که به خدا و قیامت ایمان ندارند و احیاناً براى خدا شریک قائلند موجب تخفیف و احیانا رفع عذاب آنها خواهد بود.
مجلسى علیه الرحمه از «ثواب الاعمال» شیخ صدوق از على بن یقطین از حضرت امام موسى کاظم (علیه‏السلام) نقل مى‏کند که آن حضرت فرمود:
« در میان بنى اسرائیل مرد مؤمنى بود که همسایه‏اى کافر داشت که با آن مؤمن خوشرفتارى مى‏کرد و در کارهاى خیر دنیوى با او همراه بود. هنگامى که آن کافر در گذشت، خداوند خانه‏اى از گل در دوزخ براى او بنا کرد که او را از حرارت آتش حفظ مى‏کرد و روزى‏اش از غیر جهنّم به او مى‏رسید، و به او گفته شد: این پاداش آن خوشرفتارى است که با فلان همسایه مؤمن خود داشتى و در کارهاى پسندیده دنیوى همراه او بودى..» (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: 169)
مرحوم مجلسى پس از نقل این روایت در کتاب شریف بحارالانوار مى‏گوید: این روایت و امثال آن دلیل است که عذاب برخى از جهنّمیان از کفار به خاطر اعمال نیکشان برداشته مى‏شود. آیاتى که دربارة کفار وارد شده که تخفیفى در عذابشان داده نمى‏شود در موردى است که چنین اعمال خیرى از آنها صادر نشده باشد.( بحارالأنوار ج : 8 ص : 297)
پنجم : مسلمانان و سایر اهل توحید واقعى اگر مرتکب فسق و فجور شوند و به برنامه عملى الهى خیانت کنند مستحقّ عذابهاى طولانى در برزخ و قیامت خواهند بود و احیاناً به واسطه بعضى از گناهان، مانند قتل مؤمن بیگناه عمداً و یا ترک نماز براى ابد در عذاب باقى خواهند ماند.
ششم - آیات و روایاتى که دلالت مى‏کند اعمال منکران نبوّت یا امامت و یا ترک کنندگان نماز مقبول نیست، ناظر به آن است که آن انکارها از روى عناد و لجاج و تعصب باشد؛ اما انکارهایى که صرفاً عدم اعتراف است و منشأ عدم اعتراف هم قصور است نه تقصیر، مورد نظر آیات و روایات نیست. این گونه منکران از نظر قرآن کریم، مستضعف و « مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ» به شمار مى‏روند. و همانگونه که خداوند متعال فرموده : « مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ »((9) التوبة : 106) ؛ « به فرمان خدا واگذار شده‏اند(و کارشان با خداست)؛ یا آنها را مجازات مى‏کند، و یا توبه آنان را مى‏پذیرد » (مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏1، ص: 341 با کمی حذف و اضافات جهت هماهنگ سازی با موضوع بحث کتاب)
هفتم : چه بسا خداوند متعال پاداش اعمال نیک چنین افرادی را در همین دنیا جبران نماید .
در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که در زمان حضرت موسى پادشاه ستمگرى بود که وى به شفاعت بنده صالح ، حاجت مؤ منى را به جا آورد! از قضا پادشاه و مؤ من هر دو در یک روز از دنیا رفتند! مردم جمع شدند و پادشاه را با احترام دفن نمودند و سه روز مغازه ها را بستند و عزادار شدند.
اما جنازه مؤ من در خانه اش ماند و حیوانى بر او مسلط گشت و گوشت صورت وى را خورد! پس از سه روز حضرت موسى از قضیه با خبر شد.
موسى در ضمن مناجات با خداوند، اظهار نمود: بارالهى ! آن دشمن تو بود که با همه عزت و احترام فراوان دفن شد، و این هم دوست توست که جنازه اش در خانه ماند و حیوانى صورتش را خورد! سبب چیست ؟
وحى آمد که اى موسى ! دوستم از آن ظالم حاجتى خواست ، او هم بجا آورد، من پاداش کار نیک او را در همین جهان دادم ..
اما مؤ من چون از ستمگر که دشمن من بود، حاجت خواست ، من هم کیفر او را در این جهان دادم ، حال ، هر دو نتیجه کارهاى خودشان را دیدند. (بحار الأنوار ، ج‏71، ص: 306)
--------
پی نوشت :
1- امام صادق علیه السلام فرموده : « نخستین چیزى که در روز قیامت بنده براى آن مورد حسابکشى قرار میگیرد و بآن رسیدگى میکنند نماز است، اگر نماز پذیرفته شد سایر اعمالش نیز پذیرفته مى‏شود، و هر گاه نماز مقبول نیفتاد و به بنده باز گردانده شد باقى اعمالش نیز مردود و باز گردانده خواهد شد.» (من لا یحضره الفقیه ، ج‏1، ص 208)